शहरका बालिबालिका मोवाइलमा झुण्डीने, गाउँकाले अधिकार पाएनन्

सुनिश्चित बाल अधिकार,सम्बृद्व नेपालको आधार, भन्ने मुल नाराका साथ अन्तर्राष्ट्रिय बाल अधिकार दिवस विश्वभर मनाई रहदा नेपालमा पनि तिनै तहको सरकार ,गैरसरकारी संस्था तथा सबै सरोकारवाला निकायले मनाएको छ ।

१९८९ नोभेम्वर २०मा संयुक्त राष्ट्र संघले पारित गरेको बाल अधिकार २०१९ नोभेम्बर २० अर्थात आजकै दिन ३० औ दिवस मनाउन सफल भएको छ । नेपालले अन्तराष्ट्रिय विभिन्न संन्धि महाँसन्धिहरुमा हस्ताक्षर गर्दै बाल अधिकार, महिला अधिकारका सवालमा काम गर्दै अहिले नेपालको संविधान २०७२ को धारा ३९ मा बाल संरक्षण तथा बालबालिकाका सबै अधिकारहरु उल्लेख गरिईको छ । उक्त संविधानको अधिनमा रही नेपाल सरकार संघ प्रदेश र स्थानिय तिनै तहले आ–आफ्नो अधिकार क्षेत्र भित्र रहेर कार्यन्वयनका लागि ऐन,कानुन र कार्यविधिका साथ बजेट सहितको योजना तयार गरेर अगाडि बढी रहेको छ ।

यसै संन्धर्वमा प्रदेशनं ३ ले आफ्नो प्रदेशलाई बाल विवाह मुक्त प्रदेश बनाउँने उद्येश्यले बालिका दुलही हुदैनन भन्ने अभियान शुरु गरि सकेको छ । यसै अभियानलाई सार्थकता दिन जिल्ला समन्वय समितीले आफ्नो जिल्ला सभा २०७६ ले २०७८ मा बालमैत्री जिल्ला घोषणा गर्ने प्रस्ताव पारित गरेको छ । यसका लागी रणनैतिक ढंङ्गले अगाडि बढ्न स्थानिय तहको सरकारलाई आवश्यक सल्लाह सुझाब समन्वय,सहजिकरण ,अनुगमन समेत गर्ने र वडा स्तर देखि प्रभावकारी सुचकहरु तयार गर्दै कार्यन्वयन चरणमा लाग्ने छ ।

२०७५ मा जिल्ला समन्वय समितीको समन्वय र स्थानिय तहको सक्रियता र जिल्लामा कार्यरत सरकारी, गैरसरकारी सबै संघ संस्थाको सक्रिय पहल कदमी र उत्कृष्ट कार्यले मकवानपुरलाई सहयोगापेक्षि सडकमानवमुक्त जिल्ला घोषणा गर्न सफल भएका छौं । यो कार्यले विभिन्न समस्यामा परेर सडक पेटीमा आईपुगेका बालबालिका र निकृस्त श्रमशोषणमा परेका बालबालिकाहरुको खाजि गर्दै सहयोगी संघ संस्थाहरुले लालन पालन र व्यवस्थापन गर्दै यो अभियानलाई ठुलो सहयोग पुर्याएका छन । यो महाँन कार्यमा सहयोग गर्नुहुने सबै सहयोगी निकायहरु धन्यवादको पात्र हुनुहुन्छ ।

यसरी बाल संरक्षण र बाल अधिकारका क्षेत्रमा सरकार र संघ संस्थाले मात्र गरेर पुग्दैन बालबालिकाको सर्वाङ्गिण विकासका लागि घर पहिलो पाठशाला हो अभिभावक यसका प्रमुख दायित्व लिने जिम्मेवार पात्र हुन । तर सबैले यो कुरा मनन गर्न नसक्दा ,आर्थिक अभाव र गरिवीका कारण विपन्नको हैसियत पुग्दैन सम्पन्न र बुझ्नेले पनि बुझ पचाएर व्यावहारमा लागुु नगर्नाले घर परिवार र समाज बाटै बाल अधिकारको हनन् भैरहेको पनि छ ।

मलाई पनि यो बाल दिवसले आफ्नै सन्तानको दायित्व तिर फर्कायो, स्मरण गरायो, झस्कायो । मेरा तीन जना नाति र एक नातिनीको धनी हजुुरआमा भैसकेकी म । आफुले छोरा छोरी हुर्काउँदा सम्म यति धेरै अधिकारका बारेमा चोक चौतारा, कार्यलयहरुमा कुरा चल्दैनथ्यो । गोष्टि भेलाहरुमा अरुले भनेको आदर्शका भाषणमा सुनिन्थ्यो भाष लिईन्थ्यो तर व्यवहारमा पुर्याउन निकै कठिन हुन्थ्यो ।

बाल अधिकारका कुरा गर्दा बालबालिकाको शारिरीक,मानशिक,वौद्यिक र भावनात्मक वा संवेगात्मक चौतर्फि विकाशमा सकारात्मक भुमिका निभाउँदै उनिहरुको शिक्षा, स्वास्थका साथ सामाजिक हैसियत अनुसार लालन पालन राम्रो गर्नु हामी सबैको दायित्व हो ।

शहरका बालबालिकाले आमाको काखमा मोवाईलमा गेम खेल्दै आमाकै हातले कोखाई, कोखाई गरेर भात खुवाउँदा उहीँ उमेरका बालबालिका आफ्नो काम मात्र नभै परिवारलाई सघाउनु पर्ने वाध्यतामा हुर्केका छन । बाल अधिकारका कुरा गर्दा शहरमा अधिकारका कुरा धेरैले उठान गर्छन् । गाउँका धेरै बालबालिकालाई वाल अधिकारका कुरा समेत थाहा छैन । उनीहरु विहान देखि बेलुकी सम्म काम गरेर भ्याइ नभ्याइ हुन्छन् । केही घण्टा बिद्यालयमा विताए पनि अरु समय घरको काममा व्यस्त हुन्छन् । शहरका बालिबालिका मोवाइलमा झुण्डीने, गाउँकाले अधिकार नपाउने समस्या छ ।

गाउँघरमा बालश्रमशोषण नगर्नु भनेका कुरा ठ्याकै उल्टो हुन्छ । किनकी घरायसी कामको बोझलााई बच्चालाई नै सहयोगी साथी बनाउँनु पर्ने आमाहरुको पनि वाध्यता छ । पोषणका कुरा गर्दा खाना खाजा पनि समयमा कहिलै दिन नसकिने र बाल अधिकार हनन् भएको महसुस भैरहेको छ । पहिला अधिकार बुझ्न कठिन भयो अहिले अधिकार बुझेर पनि केही गर्न नसक्दा पारिवारिक रुपमा म पनि अति दुखिद छु ।

अधिकारका क्षेत्रमा संस्थागत हिसावले लामो समय काम गर्दै आज सरकारको संयन्त्र जिल्ला समन्वय समितीको उपप्रमुख जस्तो जिम्मेवार पदमा रहेर अरुलाई कर्तव्य वोध गराउँन खोज्दा आफ्ले आफैलाई प्रश्न सोधी रहेकी छु । महिले हजुरआमा भएर पूर्ण रुपले दायित्व लिन कति सकि र नाति नातिनाको रहर कति पुरागरे । जनपत्रका लेखक भगवती पुणासैनी जिल्ला समन्वय समिति मकवानपुरका उपप्रमुख हुनुहुन्छ ।