कोरोना महामारीका बीच विपद् व्यवस्थापनमा सरकारको पूर्वतयारी कस्तो छ ?

काठमाडौँ — वैशाख ३० गते मंगलबार राति ११ बजेर ५३ मिनेटमा दोलखा केन्द्रबिन्दु बनाएर ५.३ म्याग्निच्युडको भूकम्प गयो । यसको धक्का वरिपरिका क्षेत्र र काठमाडौंसम्म महसुस भयो । कोरोनाबाट बच्न घरमै बसिरहेका बेला यो सानो धक्काले एकछिन त मानिसमा त्रास उत्पन्न गरायो ।

यदि यो भूकम्प ठूलै म्याग्निच्युडको आएको भए ? कोरोना संकटले घरघरभित्र बसेकाहरुको अवस्था कस्तो बन्थ्यो होला ? २०७२ सालमा वैशाख १२ गतेको ७.६ म्याग्निच्युडको शक्तिशाली भूकम्पलाई मानिसले अझै बिर्सिन सकेका छैनन् । कोरोना भाइरसको महामारीका बीच प्राकृतिक विपत्ति र अन्य रोगको उत्तिकै जोखिम रहेको छ । कोरोना महामारी रोकथाम र नियन्त्रणमा पूरै राज्य संयन्त्र लागिरहँदा प्राकृतिक विपत्ति र अन्य रोगसँग लड्न सरकारले कस्तो तयारी गरेको छ त ?

कोरोनासँगै बाढीको जोखिममा तराई

बुधबार बिहानसम्म नेपालमा कोरोना संक्रमितको संख्या ४०४ पुगेको छ । संक्रमितको संख्या हरेक दिन बढ्ने क्रममा छ । जनस्वास्थ्यविद्हरुका अनुसार अव्यवस्थित क्वारेन्टाइन र कमजोर पूर्वतयारीका कारण संक्रमण अझ बढ्न सक्ने चेतावनी दिइसकेका छन् । संक्रमण मुलुकका सातै प्रदेशमा फैलिइसकेको छ । अहिलेसम्म विभिन्न ३८ जिल्लामा कोरोनाको संक्रमण देखिएको छ । जसमा तराईका सबै जिल्ला प्रभावित बन्न पुगेका छन् ।

बर्सेनि बाढीले आक्रान्त हुने तराईले अहिले कोरोना कहरसँग पनि जुध्नुपर्ने छ । गर्मी मौसम तथा बर्खायाम सुरु हुनै लाग्दा विभिन्न रोग तथा विपद्को सामाना आइलाग्ने निश्चित छ । जुन नेपालले हरेक वर्ष सामाना गर्छ । आगलागी, बाढी, पहिरो ,हावा हुरीले वर्षेपिच्छे ठूलो संख्यामा धन, जनको क्षति हुनुका साथै सयौँ विस्थापित बन्न पुग्छन् । २०७५ को चैत १७ गते बारा र पर्सा जिल्लामा गएको हावाहुरी अहिलेसम्मकै ठूलो विनासकारी हावाहुरी हो । जल तथा मौसम विभागको प्रारम्भिक अध्ययनले उक्त हावाहुरी टोर्नाडोे भएको देखाएको थियो । सो घटनामा परेर बारा र पर्सा जिल्लामा ३० जनाले ज्यान गुमाए भने कम्तीमा ६ सय जना घाइते बने ।

पूर्वतयारी नहुने हो भने धेरै मात्रामा संक्रमित भेटिएका तराईका जिल्लाहरुमा बाढी आएको खण्डमा ठूलो जोखिम निम्तिन सक्ने देखिन्छ । हरेक दिन क्वारेन्टाइन अव्यस्थित भएको सामाचार आइरहेका छन् । नाम मात्रका क्वारेन्टाइनमा बस्नका लागि ठाउँ अभाव तथा पिउने पानीसमेत छैनन् । यस्तो अवस्थामा संक्रमित र संक्रमण नदेखिएकालाई पनि ठूलो खतरा हुन्छ । विस्थापितलाई उद्धार गर्न पनि कठिनाइ हुन सक्छ । त्यसै पनि अव्यवस्थित क्वारेन्टाइनहरु वर्षा लागेसँगै जलमग्न हुने सम्भावना रहेको छ ।

विपद्पछि संक्रामक रोगहरू फैलिन सक्ने सम्भावना बढी हुन्छ । चिकित्सकहरुका अनुसार त्यस्ता रोगहरु फैलिन नदिन मानिसहरूले व्यक्तिगत सरसफाइमा अझ बढी ध्यान दिनुपर्ने हुन्छ ।

विज्ञहरुका अनुसार कोरोना भनेर मात्र यसमै ध्यान केन्द्रित गर्दा नेपालमा अरु समान्य रोग लागेर पनि मान्छेले उपचार नपाएर मृत्यु हुन सक्ने र प्राकृतिक विपद्ले गर्दा थप जोखिम भोग्नुपर्ने अवस्था आउन सक्छ ।

‘कीटजन्य रोग बढ्न सक्छन्’

बर्सेनि नेपालमा सामान्य झाडापखाला, हैजा, डेंगु तथा अरु संक्रामक रोगबाट मानिसहरुको मृत्यु भइरहेको हुन्छ । कोरोनाको संक्रमण रोक्न देश लकडाउनमा छ । स्वास्थ्य सेवामा इमरजेन्सी बाहेकका सेवाहरुको प्रवाहमा कमी छ जसले गर्दा दीर्घरोगी तथा नियमित औषधि खाइराख्नुपर्ने बिरामीहरुमा पनि असर परेको देखिन्छ ।

अघिल्लो वर्ष जेठ महिनामा फैलिएको डेंगुको प्रकोपले ५६ जिल्लालाई असर गरेको थियो । इतिहासमै सबैभन्दा बढी र कडा रूपमा देशव्यापी डेंगुको प्रकोप देखिएको थियो । इपिडिमियोलोजी तथा रोग नियन्त्रण माहाशाखाले डेंगु र औलोको सक्रमित देखिन थालेको बताइरहेको छ । महाशाखाका अनुसार ५० भन्दा बढी डेंगुका संक्रमित गर्मी सुरु भएसँगै फेला परेका छन् । केही दिनअघि मात्र मन्त्रालयले क्वारेन्टाइनमा रहेकालाई औलोको परीक्षण गर्दा पोजिटिभ देखिएको बताएको थियो । यद्यपि कति जनामा र कहाँ देखियो भनेर खुलाएको थिएन । कोरोनाबाट बच्ने चुनौती त छँदैछ औलो र डेंगुबाट बच्न पनि मानिसहरु सतर्क हुनुपर्ने देखिएको छ ।